Viêm túi khí là kẻ giết người thầm lặng của gà thịt

Gigi Lin

Ngày 1 tháng 8 năm 2025 

Một thách thức tiềm ẩn về IBV đã được phát hiện đằng sau sự gia tăng đột biến trong số lượng gà thịt bị loại thải do viêm túi khí.

Với viêm túi khí, túi khí ở bụng bị dày lên do dịch tiết bã đậu (hình tròn màu xanh).

Lý lịch

Viêm túi khí, tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng túi khí ở gia cầm, là một bệnh lý hô hấp phổ biến nhưng thường bị bỏ sót ở gà thịt. Không giống như một số bệnh khác với các dấu hiệu lâm sàng rõ ràng và tỷ lệ tử vong cao, viêm túi khí có thể âm thầm ảnh hưởng đến năng suất của đàn, dẫn đến nhiễm trùng thứ cấp và gây thiệt hại kinh tế đáng kể do phải loại bỏ gia cầm trong quá trình chế biến. Nghiên cứu điển hình này nêu bật cách sử dụng dữ liệu từ nhà máy giết mổ và các mẫu chẩn đoán để tìm ra nguyên nhân cơ bản dẫn đến sự gia tăng đột biến các trường hợp loại bỏ gia cầm qua đường hô hấp. 

Tiền sử bệnh án

Tôi đã tham gia vào một trường hợp mà nhiều trang trại gà thịt chứng kiến tỷ lệ gà bị loại thải tăng đột biến trong một thời gian tương đối ngắn. Điều khiến chúng tôi chú ý là hầu hết các trường hợp gà bị loại thải là do các vấn đề về hô hấp, vốn thường không phải là lý do chính dẫn đến việc từ chối trong hoạt động này. Khi tôi nói chuyện với các nhà sản xuất, hầu hết họ đều nhận thấy đàn gà của họ có vẻ khỏe mạnh về mặt lâm sàng tại trang trại và tỷ lệ tử vong là bình thường, cho thấy đây là một vấn đề cận lâm sàng chứ không phải là một bệnh cấp tính. Một trong những người quản lý trang trại cho biết đã nghe thấy tiếng kêu nhẹ từ một đàn gà, nhưng anh ta không thể xác định được bất kỳ con gà nào bị bệnh rõ ràng. 

Điều tra thực địa và phát hiện

Như thường lệ, tôi liên hệ với quản lý đảm bảo chất lượng tại nhà máy để xác nhận kết quả. Chúng tôi đã xem lại ảnh chụp các tổn thương. Hầu hết các xác chết bị tiêu hủy đều có túi khí dày lên với dịch tiết tích tụ giống như phô mai (xem ảnh   trên). Ở một số loài chim, nhiễm trùng đã lan từ túi khí đến niêm mạc khoang bụng, dẫn đến tình trạng gọi là viêm phúc mạc. 

Do tỷ lệ loại bỏ vượt quá ngưỡng điều tra của nhà máy là 3% nên các mẫu máu đã được gửi từ đàn bị ảnh hưởng để tìm kiếm bằng chứng về các thách thức về bệnh đồng thời. 

Khi xu hướng này tiếp tục trong tuần tiếp theo, chúng tôi cũng thu thập mẫu phổi từ những con chim mới bị giết và gửi đi xét nghiệm. 

Cả kết quả xét nghiệm máu và PCR đều cho thấy có sự hiện diện đáng kể của Virus viêm phế quản truyền nhiễm (IBV) ở nhiều đàn gia cầm này. 

Túi khí là gì và tại sao chúng lại dễ bị tổn thương?

Tôi luôn ngạc nhiên trước sự thích nghi của giải phẫu chim, được thiết kế để hoạt động hiệu quả và bay lượn. Thay vì phổi đơn giản như chúng ta, chim có hệ hô hấp độc đáo. Gà có chín túi khí khắp cơ thể, cho phép luồng không khí một chiều đi qua, tối đa hóa quá trình trao đổi oxy đồng thời giảm trọng lượng cơ thể. 

Tuy nhiên, những túi khí này có một nhược điểm. Chúng có thành mỏng, nguồn cung cấp máu hạn chế và phân bố khắp cơ thể, khiến chúng rất dễ bị nhiễm trùng. Một khi bị nhiễm trùng, mầm bệnh có thể dễ dàng lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể, bao gồm xương và khoang bụng. Viêm túi khí nhẹ có thể dẫn đến tăng trưởng kém, giảm chuyển hóa thức ăn và có thể khiến gia cầm dễ bị nhiễm trùng thứ phát. Trong trường hợp nghiêm trọng, đặc biệt là khi kết hợp với các bệnh lý kèm theo và tác nhân gây căng thẳng môi trường, viêm túi khí có thể dẫn đến tử vong và loại thải. 

Vai trò của IBV

Trong trường hợp này, IBV có thể đã gây tổn thương đường hô hấp, tạo điều kiện cho các nhiễm trùng thứ phát xâm nhập vào túi khí và có khả năng tiến triển thành viêm phúc mạc. IBV là một bệnh do virus lây lan rất nhanh, và tác động của nó lên gà có thể rất khác nhau tùy thuộc vào các yếu tố nghiêm trọng như chủng virus, độ tuổi và tình trạng miễn dịch của gà, cũng như sự hiện diện của các bệnh lý đi kèm hoặc các yếu tố gây căng thẳng môi trường.

Ở gà thịt, nó có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng, ảnh hưởng đến hiệu quả thức ăn và khiến gia cầm dễ mắc các bệnh về đường hô hấp bao gồm viêm kết mạc, viêm khí quản, viêm phổi và viêm túi khí. Một số chủng cũng có thể gây tổn thương thận. Điều khiến IBV trở nên đặc biệt khó khăn là nó có thể lưu hành mà không có dấu hiệu lâm sàng rõ ràng, đặc biệt là trong các đàn được quản lý tốt, nhưng vẫn gây ra tổn thương mãn tính, như đã được chứng minh trong trường hợp này. 

Nếu bạn đã từng mắc IBV, tôi thực sự khuyên bạn nên thảo luận với bác sĩ thú y chuyên về gia cầm vì việc quản lý IBV đòi hỏi một phương pháp toàn diện bao gồm chương trình tiêm chủng phù hợp với các thách thức và chủng loại tại địa phương, an toàn sinh học và vệ sinh nghiêm ngặt giữa các đàn, theo dõi thường xuyên thông qua xét nghiệm PCR hoặc xét nghiệm máu và giảm thiểu áp lực và căng thẳng do bệnh khác có thể làm trầm trọng thêm tổn thương ở hệ hô hấp. 

Không chỉ riêng IBV!

Mặc dù IBV có thể đóng vai trò quan trọng trong trường hợp này, viêm túi khí thường là do nhiều yếu tố gây ra và cần có một chiến lược toàn diện để giảm thiểu rủi ro: 

• Cung cấp môi trường ấp tối ưu: Đảm bảo nhiệt độ ấp đồng đều và tránh gió lùa, đặc biệt là trong tuần đầu tiên khi gà con chưa thể điều chỉnh nhiệt độ cơ thể. Căng thẳng nhiệt độ sớm có thể làm suy yếu sự phát triển của hệ hô hấp và miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc viêm túi khí và cổ trướng. 
• Theo dõi các tác nhân gây bệnh khác: Ngoài IBV, các tác nhân gây bệnh khác như E. coli , mycoplasma gallisepticum (MG) , ornithobacterium rhinotracheale (ORT) và viêm thanh quản truyền nhiễm (ILT) cũng có thể gây ra các bệnh về đường hô hấp.
• Kiểm soát bụi và đảm bảo thông gió thích hợp: Các hạt bụi có thể mang theo mầm bệnh và chất gây kích ứng gây tổn thương đường hô hấp. Duy trì thông gió tốt để kiểm soát độ ẩm không khí và chất độn chuồng, đồng thời kiểm soát mức độ bụi. 
• Chủ động gửi mẫu chẩn đoán: Đừng chờ đợi các dấu hiệu lâm sàng. Nếu bạn nhận thấy số lượng gia cầm bị loại thải tăng lên hoặc năng suất giảm, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ thú y hoặc chuyên gia bệnh học gia cầm để tiến hành xét nghiệm chẩn đoán. Chẩn đoán sớm cho phép can thiệp nhanh hơn và hiệu quả hơn. 
• Đào tạo nhân viên nhận biết các dấu hiệu sớm: Đào tạo nhân viên phát hiện các dấu hiệu hô hấp khó phát hiện như cười khúc khích, lắc đầu, chim không đồng đều hoặc thay đổi hành vi hoặc tiếng kêu của gà. 

Tiến sĩ Gigi Lin là bác sĩ thú y chuyên khoa gia cầm được cấp chứng chỉ hành nghề. Bà cung cấp dịch vụ chẩn đoán, nghiên cứu, tư vấn, đào tạo liên tục và dịch vụ thực địa cho tất cả các cấp độ của ngành công nghiệp gia cầm ở Tây Canada. Trong chuyên mục mới này, bà sẽ giúp các nhà sản xuất hiểu rõ và ngăn ngừa việc loại thải gia cầm.

Võ Văn Sự dịch từ: Gigi Lin. August 1, 2025. Cracking Condemns: Airsacculitis a silent killer of broilers. https://www.canadianpoultrymag.com/cracking-condemns-the-silent-killer-airsacculitis-in-broilers