Những bước tiến mới trong sản xuất gia cầm: Tìm ra yếu tố X gây ra bệnh đường ruột ở gia cầm

Bác sĩ chẩn đoán người Ba Lan, Tiến sĩ Jaroslaw Wilczynski cho biết hãy nhìn xa hơn các triệu chứng, phân tích dữ liệu và thừa nhận nơi mọi thứ trở nên không ổn

Ngày 20 tháng 11 năm 2025

Sarah Mikesell

Tiến sĩ Jaroslaw Wilczynski, Trưởng phòng Thí nghiệm Chẩn đoán Thú y tại Ba Lan và Phó Giáo sư tại Viện Hàn lâm Khoa học Ba Lan, gần đây đã có bài phát biểu tại hội nghị "  Những Bước Tiến Mới trong Sản xuất Gia Cầm" của EW Nutrition - New Frontiers in Poultry Production. Sự kiện quy tụ 250 đối tác, khách hàng và đồng nghiệp từ 40 quốc gia tại Hurghada, Ai Cập. 

Bệnh đường ruột vẫn là một trong những thách thức tốn kém và dai dẳng nhất trong chăn nuôi gia cầm, nhưng cơ chế đằng sau nhiều rối loạn đường ruột thường bị che giấu. Tiến sĩ Wilczynski tin rằng việc giải quyết những bí ẩn này đòi hỏi sự kết hợp giữa quan sát thực địa, chẩn đoán và sự khiêm tốn.

“Mỗi trang trại đều có yếu tố X riêng,” Wilczynski giải thích. “Mục đích công việc của chúng tôi là tìm ra nó.”

 

Hiểu về “bộ não ẩn” của ruột

Ông cho biết quá trình trao đổi chất ở gia cầm diễn ra cực kỳ nhanh chóng và tinh vi, biến đường tiêu hóa thành một cỗ máy vừa hóa học vừa sinh học. Dạ dày hoạt động như một "cỗ máy hóa học", trong khi dạ dày hoạt động như một "nhà máy sinh học". Sự phức tạp này, cùng với tốc độ thay tế bào cao cứ sau hai đến năm ngày, đồng nghĩa với việc ngay cả những gián đoạn nhỏ cũng có thể dẫn đến suy giảm hiệu suất nghiêm trọng.

Môi trường đường ruột chứa khoảng 640 loài vi khuẩn, chủ yếu là Firmicutes, Bacteroidetes và Proteobacteria . Việc duy trì sự cân bằng giữa chúng là rất quan trọng.

“Tôi luôn hình dung hệ vi sinh vật như một thành phố lớn,” Wilczynski nói. “Ai cũng muốn ăn cùng một lúc. Nhưng khi các băng đảng xấu chiếm một quận, cả thành phố sẽ bị chúng cai trị. Đó chính là loạn khuẩn.”

Sự đa dạng vi khuẩn lành mạnh bảo vệ tính toàn vẹn của đường ruột – cái mà ông gọi là khả năng của hệ thống “cho những gì tốt vào và ngăn chặn những gì xấu”. Khi rào cản đó bị phá vỡ, khả năng chuyển đổi thức ăn, tăng cân và phản ứng với vắc-xin đều giảm, trong khi áp lực mầm bệnh và chi phí thú y tăng lên.

Chi phí ẩn của bệnh đường ruột

Wilczynski nhấn mạnh rằng chi phí thực sự của bệnh lý đường ruột vượt xa những tổn thất về sản lượng có thể nhìn thấy được. 

Ông cho biết: “Việc tính toán tỷ lệ chuyển đổi thức ăn, mức tăng trọng trung bình hàng ngày hoặc tỷ lệ tử vong rất dễ dàng, nhưng đối với tôi, điều quan trọng nhất là các chi phí ẩn”.

Những vấn đề này bao gồm chất lượng chuồng trại kém, viêm da chân, nồng độ amoniac cao, các vấn đề sinh sản và phản ứng yếu sau tiêm vắc-xin, tất cả đều là triệu chứng của căng thẳng đường ruột toàn thân. Mỗi yếu tố này đều âm thầm làm tăng lợi nhuận thông qua chi phí thuốc men, dịch vụ và ô nhiễm lò mổ.

Ông gọi những vấn đề như vậy là “chi phí tăng cao” của bệnh đường ruột: lan rộng, không được đánh giá đầy đủ và thường bị bỏ qua.

Tìm kiếm yếu tố X

Theo Wilczynski, mọi vấn đề về đường ruột đều bắt đầu từ một sự xáo trộn duy nhất – “có một hòn đá nhỏ bắt đầu cho một trận lở tuyết”. Yếu tố X đó có thể là dinh dưỡng, môi trường, quản lý hoặc truyền nhiễm.

“Điểm mấu chốt là tìm ra yếu tố X này,” ông nói. “Nó khác nhau tùy từng trang trại, từng trường hợp. Nhưng một khi tìm ra, bạn có thể giải quyết được vấn đề.”

Dữ liệu từ phòng thí nghiệm của ông ở Ba Lan cho thấy những tác nhân kích hoạt này đa dạng đến mức nào. Ví dụ, thành phần thức ăn thường là nguyên nhân gây bệnh. Năm 2024, phòng thí nghiệm đã tìm thấy nhiều loại độc tố nấm mốc trong các mẫu của họ, với deoxynivalenol dẫn đầu (60%), tiếp theo là zearalenone (30%) và độc tố T-2 (8%).

Kích thước hạt cũng quan trọng: "Gần 60% mẫu có kích thước hạt dưới 2 mm", ông lưu ý. Thức ăn mịn hoặc dạng bụi dẫn đến phân phối chất dinh dưỡng không đồng đều, khuyến khích ăn uống chọn lọc và kích ứng đường ruột.

Là loài ăn ngũ cốc, chim thường tìm đến thức ăn viên làm thức ăn chính. Những viên thức ăn này chứa ít chất dinh dưỡng hơn đáng kể, gây ra tình trạng thiếu hụt thứ cấp như protein và khoáng chất. Phần bụi được ăn sau cùng. Phần này chứa nhiều chất dinh dưỡng hơn đáng kể và ít chất xơ hơn, ức chế nhu động ruột, cuối cùng dẫn đến chứng loạn khuẩn đường ruột. Tình trạng này tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh tiềm ẩn phát triển (ví dụ: Clostridium).

 

Chất lượng nước - biến số bị bỏ qua

Nước cũng có thể là nguồn bệnh tiềm ẩn. Các mẫu bệnh phẩm gửi đến phòng thí nghiệm của ông thường cho kết quả dương tính không chỉ với Salmonella mà còn với E. coli, Staphylococcus, Enterococcus và thậm chí cả Candida .

“Hãy nhớ,” ông cảnh báo, “khi bạn bắt đầu tìm kiếm yếu tố X của bệnh tật, hãy bắt đầu với nước. Nó phải được đặt lên hàng đầu.”

Nước kém chất lượng tạo điều kiện cho màng sinh học của vi khuẩn phát triển và làm giảm khả năng hấp thụ vắc-xin, làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng đường ruột ở toàn đàn gia cầm.

Virus mở cửa cho vi khuẩn

Wilczynski mô tả nhiễm trùng do virus đường ruột là "kẻ mở cổng âm thầm". Dữ liệu năm 2024 của ông cho thấy 93% các đợt bùng phát virus là do nhiều nguyên nhân, bao gồm sự kết hợp của rotavirus , astrovirus và coronavirus . Chỉ có 7% là các trường hợp chỉ do một loại virus.

“Triệu chứng chính là chất độn chuồng ướt,” ông nói. “Chúng nguy hiểm nhất đối với chim non và mở đường cho vi khuẩn xâm nhập. Những loại virus này có sức đề kháng cực kỳ cao trong môi trường.”

Ông cảnh báo rằng việc khử trùng theo tiêu chuẩn thường không đủ. 

“Mọi thứ bị nhiễm phân – máng ăn, ủng an toàn, thậm chí cả xe hơi – đều phải được vệ sinh,” ông nói. “Nếu không, chúng sẽ trở thành nguồn gây ô nhiễm trong tương lai.”

Vi khuẩn và “Vòng luẩn quẩn”

Khi sự cân bằng vi khuẩn bị phá vỡ, vi khuẩn sẽ nhanh chóng nắm bắt cơ hội. Clostridium perfringens , tác nhân gây viêm ruột hoại tử (NE), là một vi khuẩn thường trú trong ruột nhưng sẽ trở nên nguy hiểm khi phát triển quá mức.

"Mọi thứ bắt đầu với yếu tố X bí ẩn", ông nói. "Có thể là thức ăn bụi, có thể là căng thẳng, và nó thúc đẩy vi khuẩn kỵ khí. Rồi tình trạng viêm bắt đầu, quá trình tiêu hóa dừng lại và vòng luẩn quẩn bắt đầu."

NE đặc biệt tốn kém. Wilczynski gọi nó là "kẻ giết người thầm lặng", được thúc đẩy bởi chế độ ăn uống và thường kết hợp với bệnh cầu trùng hoặc nhiễm ký sinh trùng. Số liệu năm 2024 từ phòng thí nghiệm của ông xác nhận rằng các trường hợp nhiễm Clostridium không chỉ xảy ra ở gà thịt mà còn ở gà đẻ thương phẩm - một xu hướng mà ông thấy đáng báo động.

“Đối với tôi, đó là một điều bất ngờ,” ông nói. “Rất nhiều gà mái đẻ. Tôi đã chứng kiến ​​những đợt bùng phát thảm khốc khi tất cả thức ăn trong chuồng gà đẻ đều bị nhiễm khuẩn.”

Trong số các chủng Clostridium được thử nghiệm , 100% mang gen độc tố alpha, trong khi chỉ có 5% có gen độc tố NetB, cho thấy có nhiều con đường độc lực.

Sự lén lút của bệnh colibacillosis

E. coli đặt ra một thách thức chẩn đoán khác. Ông cho biết không phải tất cả các chủng đều có hại – hầu hết đều là bạn cùng phòng thầm lặng – nhưng một số ít ( E. coli gây bệnh cho gia cầm hoặc APEC) lợi dụng những con chim yếu. Ông giải thích về độc lực của chúng: “Câu trả lời rất đơn giản – bởi vì chúng có thể. Chúng có vũ khí.”

Những "vũ khí" này là các gen liên quan đến độc lực (VAG) cho phép xâm nhập mô, kháng huyết thanh và thu gom sắt. Các gen như iss, tsh, irp2 và papC hoạt động như những công cụ phân tử cho phép E. coli xâm chiếm túi khí, gan hoặc thậm chí là da. Chuyển gen theo chiều ngang cho phép một chủng "mượn" kho vũ khí của chủng khác, giống như "đi dự tiệc và trao đổi vũ khí", ông giải thích.

 

Trong một thí nghiệm sử dụng tăm bông lấy dịch hậu môn từ gà thịt khỏe mạnh từ 18–24 ngày tuổi, phòng thí nghiệm của ông đã phát hiện ra một số gen liên quan đến APEC, bao gồm iss .

"Đúng vậy, chim khỏe mạnh có thể là nguồn lây nhiễm", ông nói. "Đó là lý do tại sao việc hiểu rõ những gen này lại quan trọng đến vậy."

Bệnh cầu trùng và ký sinh trùng là những cánh cổng

Theo lời ông, bệnh cầu trùng vẫn là "bệnh của cả đàn". Nhiễm trùng cận lâm sàng, tức là những trường hợp không có dấu hiệu tử vong rõ ràng, là tốn kém nhất. Việc theo dõi thường xuyên bằng cách đếm số lượng nang bào trên một gam (OPG) và đánh giá tổn thương đường ruột là điều cần thiết.

“Con số không biết nói dối,” ông nhấn mạnh. “Nhưng bạn phải so sánh con số với con số – từ những ngôi nhà khác nhau, những kỳ thi trước, những tuần khác nhau – chỉ khi đó bạn mới thấy được sự thật.”

Dữ liệu của ông cho thấy 26% mẫu xét nghiệm cầu trùng dương tính vào năm 2024, một con số mà ông dự đoán sẽ tăng lên. Bệnh Histomonas, hay còn gọi là bệnh đầu đen, cũng đã tái phát ở một số trang trại nuôi gà thịt và gà đẻ.

Thời kỳ hậu kháng sinh đòi hỏi phòng bệnh hơn chữa bệnh

Khi các hạn chế về thuốc kháng sinh ngày càng chặt chẽ, Wilczynski ủng hộ phương pháp tiếp cận có cấu trúc và dựa trên dữ liệu.

“An toàn sinh học là nền tảng của sức khỏe đàn vật nuôi. Giám sát là sức mạnh. Phòng bệnh hơn chữa bệnh”, ông nói. 

Các công cụ trong tương lai bao gồm phân tích hệ vi sinh vật, tiêm chủng có mục tiêu và các chất phụ gia thế hệ tiếp theo như thể thực khuẩn, peptide kháng khuẩn và chất chủ vận thụ thể giống toll.

Tuy nhiên, ông cảnh báo không nên chạy theo xu hướng mà không có chẩn đoán.

“Trước tiên, bạn phải tìm ra vấn đề của mình,” ông nói. “Có thể một nửa số sản phẩm trên thị trường không phù hợp với vấn đề của bạn. Hãy kiểm tra tất cả dữ liệu, tự thiết lập thử nghiệm thực địa và phân tích kết quả.”

Ông nhấn mạnh rằng người sản xuất phải “đánh giá điểm yếu của mình là gì, có thể là thức ăn, vệ sinh hoặc an toàn sinh học”. Chỉ khi đó, các biện pháp can thiệp mới có hiệu quả.

Hãy để dữ liệu mang lại sự rõ ràng 

Trong suốt bài thuyết trình của mình, Wilczynski đã quay lại với một nguyên tắc thường gặp: đo lường khách quan.

“Như tôi đã nói, con số không biết nói dối. Chỉ có dữ liệu mới tự nói lên tất cả”, ông nói.

Đối với ông, giám sát phòng thí nghiệm không phải là đổ lỗi mà là làm rõ vấn đề. Mỗi chỉ số OPG, mỗi hồ sơ vi khuẩn, mỗi xét nghiệm thức ăn đều kể một phần câu chuyện. Thách thức là kết nối những điểm dữ liệu đó để tìm ra yếu tố X khó nắm bắt gây ra vấn đề.

Sự khiêm tốn và yếu tố con người

Có lẽ lời phản ánh thẳng thắn nhất của ông xuất hiện vào lúc phiên họp kết thúc.

“Để tìm ra yếu tố X, trước tiên chúng ta phải thừa nhận mình đã làm sai điều gì đó,” ông nói. “Ai cũng nói họ làm rất tốt. Nhưng nếu đúng như vậy, tại sao tôi lại thấy nhiều chim chết trong phòng khám nghiệm tử thi đến vậy?”

Ông tin rằng sự khiêm tốn là điều cần thiết để tiến bộ.

“Cái tôi của tôi, công việc của tôi – tiêm chủng, dinh dưỡng, vệ sinh – tất cả đều có điểm yếu,” ông nói. “Nếu bạn hiểu, thừa nhận và phát hiện ra điều này, bạn sẽ thành công. Bạn sẽ dồn hết năng lượng vào vấn đề thực sự.”

Bài học mang về nhà

Từ kinh nghiệm thực tế và nghiên cứu chẩn đoán, Wilczynski đưa ra lộ trình rõ ràng cho các chuyên gia về gia cầm:

1. Xác định yếu tố X. Thách thức của mỗi trang trại – có thể là thức ăn, nước hoặc mầm bệnh – đều khác nhau.
2. Chẩn đoán trước khi điều trị. Sử dụng các phương pháp có thể lặp lại như đếm OPG, chấm điểm tổn thương và phân tích hệ vi sinh vật.
3. Đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu. Theo dõi xu hướng theo đàn và thời gian.
4. Ưu tiên an toàn sinh học. Ngăn chặn mầm bệnh trước khi chúng xâm nhập vào chu trình sản xuất.
5. Tìm ra điểm yếu của bạn. Thừa nhận và chấp nhận rằng bạn đang làm sai điều gì đó và sửa chữa nó.

Cuối cùng, Wilczynski coi sức khỏe đường ruột không phải là một tập hợp các bệnh riêng lẻ mà là một hệ sinh thái kết nối. Mỗi sự xáo trộn, dù là về dinh dưỡng, vi sinh hay quản lý, đều tạo ra những tác động lan tỏa đến hiệu quả thức ăn, phúc lợi và lợi nhuận.

“Ruột,” ông nói, “giống như một thành phố lớn. Giữ gìn hòa bình giữa các cư dân, thì toàn bộ cơ thể mới phát triển mạnh mẽ.”

Võ Văn Sự dịch từ: Sarah Mikesell. 20 November 2025. New Frontiers in Poultry Production: Finding the X-Factor behind your poultry intestinal diseases. https://www.thepoultrysite.com/articles/new-frontiers-in-poultry-production-finding-the-x-factor-behind-your-poultry-intestinal-diseases